Το πολύμορφο και πολυσυλλεκτικό κίνημα που αναδείχθηκε από την εξέγερση στις ΗΠΑ, την οποία πυροδότησε η κρατική δολοφονία του αφροαμερικανού Τζωρτζ Φλόυντ, απέκτησε μια δυναμική που υπερέβη πολύ σύντομα τα εθνικά όρια των ΗΠΑ και διαχύθηκε σε μια σειρά από χώρες. Το κίνημα του «Black Lives Matter» εκφράζει την αντίθεση στην δομική κοινωνικοοικονομική ανισότητα και ταξική καταπίεση που έχει υποστεί ιστορικά η μαύρη κοινότητατων ΗΠΑ, καθώς και άλλων αποικιοκρατικών κρατών, τα οποία θησαύρισαν στην εποχή του καπιταλισμού από την άγρια εκμετάλλευση της εργασίας των μαύρων και των «πλεοναζόντων πληθυσμών».
Μία από τις πρακτικές, ορόσημο, αυτού του κινήματος με αφετηρία τις ΗΠΑ αποτέλεσε η παραμόρφωση, το γκρέμισμα, ακόμη και η ολική καταστροφή αγαλμάτων και μνημείων του αστικού πολιτισμού, που συμπυκνώνουν και συμβολίζουν, τον ρατσισμό τον αποκλεισμό και την ταξική καταπίεση των λευκών σε βάρος των μαύρων ως αδιάρρηκτη πτυχή της ιστορικής εξέλιξης των κρατών. Αν και δεν είναι η πρώτη φορά που συναντάται το φαινόμενο της συγκέντρωσης της οργής των διαδηλωτών από τα αγάλματα, στην προκειμένη εμφανίζεται με μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα.
Τι είναι, όμως, ένα άγαλμα; Τι εξυπηρετεί και ποιος ο ρόλος του στη διαμόρφωση της κυρίαρχης ιστορικής αφήγησης και την εντύπωσή της στη συλλογική συνείδηση; Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δίνεται από την υλιστική ανάγνωση της ιστορίας, όπως αυτή καθορίζεται από την εξέλιξη της ταξικής πάλης. Ένα μνημείο ή ένα άγαλμα διαχρονικά αποτελούσε τη φυσική αποτύπωση του ιστορικού γίγνεσθαι και την πρόσδοση σ’ αυτό ενός στοιχείου «αιωνιότητας», που θα επιβιώσει στη μακρά πορεία του χρόνου. Βέβαια, ένα άγαλμα κάθε άλλο παρά συνιστά μια απλή υλική δημιουργία ουδέτερου αξιακού περιεχομένου. Η ουσία ενός μνημείου δεν προκύπτει από την οντολογική του υπόσταση αλλά από τον αξιακό, ιστορικό, σημειολογικό συμβολισμό που αναπαριστά και τις πολιτισμικές, ηθικές και ιδεολογικές προσλαμβάνουσες των κοινωνικών υποκειμένων. Αυτοί οι παράγοντες ορίζονται από την κυρίαρχη αφήγηση, την κυρίαρχη ιδεολογία που επικρατεί από την έκβαση των ταξικών συγκρούσεων που σφραγίζουν τον ρου της ιστορίας. Αυτή η αφήγηση, τμήμα της οποίας είναι και τα αγάλματα, είναι η αφήγηση της αστικής τάξης στην εποχή του καπιταλισμού και εδράζεται πάνω στην αλλοτρίωση, την εκμετάλλευση, την καταπίεση και τη χειραγώγηση των παραγωγών του κοινωνικού πλούτου, τον οποίο και καρπώνεται για το ατομικό της όφελος. Η παγίωση της κυρίαρχης ιδεολογίας και του αστικού αξιακού συστήματος προσβλέπει ακριβώς στην αναπαραγωγή και διαιώνιση του καθεστώτος κυριαρχίας της και ένας τρόπος προς επίτευξη αυτού είναι η χειραγώγηση της συλλογικής μνήμης, της αντίληψης της ιστορίας και, άρα, της συνείδησης των καταπιεσμένων.
Παραφράζοντας τον Μπένγιαμιν, κάθε μνημείο αστικού πολιτισμού μπορεί συνάμα να αποτελέσει τεκμήριο βαρβαρότητας. Το μνημείο ενός δουλέμπορου ή ενός εθνικιστή που καταλαμβάνει μια θέση σε δημόσιο χώρο είναι μια όψη της ιστορικής αφήγησης που έχει επικρατήσει, έχει τυποποιηθεί και έχει κανονικοποιηθεί στην κοινωνική συνείδηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η ιστορία ενός επιφανούς προσώπου του αστικού στρατοπέδου είναι η άλλη, αποσιωπημένη, υποτιμημένη, όψη της δουλείας, της εξαθλίωσης και της εκμετάλλευσης των μαύρων. Ο συμβολισμός που διατηρεί το κάθε μνημείο έγκειται στο δεδομένο συσχετισμό δύναμης και τις μεταβολές του στις ταξικές κοινωνίες.
Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι σε περιόδους κοινωνικών αναταραχών και κρίσης του συστήματος, ο κυρίαρχος πολιτισμός, η ιδεολογία και το θεσμοθετημένο ιστορικό πλαίσιο αμφισβητούνται, μεταβάλλονται, ακόμη και ανατρέπονται. Η αποκαθήλωση των αγαλμάτων σε αυτή την ιστορική συγκυρία, όπου τα καταπιεσμένα λαϊκά στρώματα, οι εργαζόμενοι -πόσο, μάλλον αυτοί που βιώνουν εντονότερη ταξική καταπίεση λόγω χρώματος ή φυλής- ασφυκτιούν κάτω από την μπότα της αντιδραστικής αστικής δημοκρατίας και του βάρβαρου ολοκληρωτικού καπιταλισμού, είναι μια απόπειρα επαναπροσέγγισης της ιστορικής αλήθειας που έχει θαφτεί, μία πραγμάτωση της ταξικής αντίστασης των από κάτω απέναντι στους επιβαλλόμενους όρους αναπαραγωγής της εκμετάλλευσής τους. Μία δυναμική προσπάθεια «γκρεμίσματος» του παλιού για να γεννηθεί το καινούριο. Τα αγάλματα που γκρεμίζουν ή βεβηλώνουν οι διαδηλωτές είναι η άρνησή τους στην κυρίαρχη αφήγηση, στις σχέσεις πάνω στις οποίες εδράζεται το σύστημα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Ωστόσο η απελευθερωμένη -από τα δεσμά της εκμετάλλευσης- κοινωνία οφείλει να διατηρεί τα τεκμήρια βαρβαρότητας του παρελθόντος, ώστε να υπάρχει η ολιστική γνώση της ανθρώπινης «προϊστορίας», της ιστορικής συνέχειας και των συνθηκών που δεν πρέπει να επαναληφθούν.
∅ Μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή και σύνοψη των δράσεων αποκαθήλωσης-βεβήλωσης μνημείων μπορεί να βρεί κανείς/καμία στο All monuments must fall
Χάρτης που δημιουργήθηκε στα πλαίσια της συλλογικής επεξεργασίας για τις σύγχρονές εξεγέρσεις. Αναιρέσεις 2020
Κάντε κλικ στην εικόνα για μεγέθυνση.
