Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στη Θεσσαλονίκη
Γράφει η Μαργαρίτα Κούτσαρη
Ο κοινωνικός αναβρασμός που δημιούργησε η κατάληψη του Πολυτεχνείου στην Αθήνα πήρε δύο μέρες για να φτάσει στη Θεσσαλονίκη. Στις 16 Νοέμβρη 1973 φοιτητές και φοιτήτριες της σχολής Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ -ύστερα κι από την αποβολή τεσσάρων συναδέλφων τους και μετά από διήμερες κινητοποιήσεις- πήραν απόφαση για κατάληψη του χώρου του Πολυτεχνείου, στηρίζοντας τους φοιτητές καταληψίες της Αθήνας και διακηρύσσοντας την αντιδικτατορική τους στάση.
Η κίνηση αυτή αποτέλεσε κορύφωση μίας σειράς δράσεων του φοιτητικού κινήματος από το 1972 κι έπειτα. Στις 21 Απριλίου 1972 είχαν πραγματοποιηθεί τα γεγονότα της πλατείας Χημείου, η καταστολή δηλαδή από τις χουντικές δυνάμεις ασφαλείας της απόπειρας συγκέντρωσης υπογραφών για πραγματοποίηση Γενικής Συνέλευσης των φοιτητών της ΝΟΕ. Η επίθεση του καθεστώτος στους φοιτητές που ζητούσαν τη διεξαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών που προβλεπόταν, αποτέλεσε σημείο τομής για την εξέλιξη του αντιδικτατορικού αγώνα στο ΑΠΘ. Από τις αρχές του 1973, στην πόλη είχαν προηγηθεί διαμαρτυρίες για την ελεύθερη διεξαγωγή φοιτητικών εκλογών, ενώ είχαν συγκροτηθεί Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα, οι οποίες ερχόταν σε αντιπαράθεση με τους διορισμένους, από το καθεστώς, εκπροσώπους των φοιτητών στα όργανα διοίκησης και -συγκεκριμένα στην Θεσσαλονίκη- στη ΦΕΑΠΘ. Η αντίσταση, επομένως, των φοιτητών της Θεσσαλονίκης στα μέτρα της δικτατορίας εναντίον τους δεν προέκυψε απλώς αντανακλαστικά στην εξέγερση της Αθήνας, αλλά η κατάληψη της Πολυτεχνικής σχολής στις 16-17 Νοέμβρη αποτύπωσε μια γενικευμένη πρόθεση ανατροπής του καθεστώτος και του συστήματος συνολικά.
Αρχικά, η κατάληψη συγκροτήθηκε από φοιτητές και φοιτήτριες της σχολής Αρχιτεκτόνων. Με την έναρξή της, όμως, οι εκκλήσεις των καταληψιών για προσέλευση φοιτητών από όλες τις σχολές του ΑΠΘ, οδήγησε εν τέλει στην πραγματοποίηση Γενικών Συνελεύσεων κατά σχολή, το απόγευμα της 16ης Νοέμβρη, από τις οποίες προέκυψαν Συντονιστικές Επιτροπές. Ακολουθώντας το πρόταγμα της κατάληψης του ΕΜΠ, από αυτές τις επιτροπές εκλέχθηκαν εκπρόσωποι, οι οποίοι αποτέλεσαν την Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα, ενώ παράλληλα σχηματίστηκαν κι άλλες επιτροπές για την υγιή λειτουργία της κατάληψης (Σίτισης, Επικοινωνίας, Ιατρικής Περίθαλψης, Άμυνας, κλπ). Η κατάληψη δεν είχε αποκλειστικά αντιδικτατορικό χαρακτήρα, κάτι που επιτεύχθηκε μέσα από τις εσωτερικές διεργασίες και την πολιτική ζύμωση που πραγματοποιήθηκε εντός της, πολιτικοποιώντας δηλαδή τα αρχικά φοιτητικά αιτήματα.
“Όσοι σήμερα καταλάβαμε το κτήριο της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης, καλούμε όλους τους Έλληνες φοιτητές και εργαζομένους που επί εφτά χρόνια υπόμειναν τον ζυγό της δικτατορίας, να σηκώσετε μαζί μας τη φωνή της αντίθεσής σας ενάντια στο ντόπιο και στο ξένο κεφάλαιο και τους Αμερικανοευρωπαίους ιμπεριαλιστές. Να αρχίσουμε έναν αγώνα που θα τελειώσει με την οριστική νίκη του ελληνικού εργαζόμενου λαού. Ας αγωνιστούμε για την ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία. Ας αγωνιστούμε όλοι μαζί με κάθε μέσο.”
Όπως είναι εμφανές, η κατάληψη δεν είχε αποκλειστικά αντιδικτατορικό χαρακτήρα, κάτι που επιτεύχθηκε μέσω από τις εσωτερικές διεργασίες και την πολιτική ζύμωση που πραγματοποιήθηκε εντός της. Οι οργανωμένες αντιλήψεις (Αντι-ΕΦΕΕ, Ρήγας, ΑΑΣΠΕ, κα.) παρά τις διαφωνίες τους για τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν λειτούργησαν μετωπικά και αλληλοεπίδρασαν με το διάχυτο δυναμικό που ενδιαφερόταν να αντισταθεί στο δικτατορικό καθεστώς. Είναι χαρακτηριστική, επίσης, η πολιτικοποίηση των αιτημάτων της κατάληψης, πώς δηλαδή ξεπεράσθηκε το συγκεκριμένο των φοιτητικών αιτημάτων και παράχθηκε ένας πιο συνολικός λόγος ενάντια στο καθεστώς του Παπαδόπουλου, αλλά και στον ιμπεριαλισμό και το κεφάλαιο γενικότερα.
Η κατάληψη της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ δεν μπόρεσε να προσεγγίσει το μέγεθος και τον αντίκτυπο αυτής στην Αθήνα. Η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου λειτούργησε μειονεκτικά για την εξωστρέφεια της κατάληψης, καθώς το 1973 το Πολυτεχνείο δεν βρισκόταν στο κέντρο του αστικού ιστού. Ελάχιστοι -πέρα των ίδιων των φοιτητών- προσέγγισαν τον χώρο τόσο λόγω τοποθεσίας, όσο και λόγο του έντονου παρακρατικού φαινομένου στην πόλη, καθώς η συχνότητα των τραμπουκισμών που δεχόταν οι φοιτητές και οι φοιτήτριες με πολιτική δράση έκαναν δυσμενή την ευρύτερη εμπλοκή της κοινωνικής πλειοψηφίας. Η απήχηση της κατάληψης στον ελληνικό λαό και συγκεκριμένα στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης έφθασε γρήγορα σε τέλματα, ενώ οι εξελίξεις στην Αθήνα έμεναν να οδηγήσουν στη λήξη της.
Η είδηση της εισβολής του τανκ στο Πολυτεχνείο της Αθήνας έφτασε στην Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης λίγες ώρες αργότερα. Με εντολή του χουντικού πρύτανη Ευάγγελου Σδράκα, ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για την έξοδο των φοιτητών από τη Συντονιστική Επιτροπή και τις αρχές του στρατού που είχε περικυκλώσει το κτήριο. Παρά την απαίτηση της ΣΕ να μην πραγματοποιηθούν συλλήψεις, με την έναρξη της εκκένωσης ξεκίνησε η βίαιη προσαγωγή των καταληψιών. Μετά τον ξυλοδαρμό των φοιτητών που εξέρχονταν του κτιρίου, η αρχές προχώρησαν στη σύλληψη τουλάχιστον εκατό πενήντα φοιτητών και φοιτητριών.
Από την επόμενη μέρα, όπως και στην Αθήνα, οι δικτατορικές αρχές επέβαλλαν στρατιωτικό νόμο. Οι κρατούμενοι υπεβλήθησαν σε βασανιστήρια και ανακρίσεις, ενώ και μετά την μετάβαση στη νέα χούντα, εξακολουθούσε ένας αριθμός συλληφθέντων από τις καταλήψεις της 17ης Νοέμβρη να βρίσκεται υπό κράτηση. Το κλίμα τρομοκρατίας που κυριάρχησε με την επιβολή του στρατιωτικού νόμου συνδυάστηκε με νέα κύματα συλλήψεων μέχρι και την πτώση της χούντας. Το τέλος του δικτατορικού καθεστώτος σηματοδοτεί η απελευθέρωση και των τελευταίων είκοσι πολιτικών κρατουμένων από τις φυλακές Διαβατών και το Τμήμα Μεταγωγών στις 26 Ιουλίου 1974.
Η κατάληψη της Πολυτεχνική Σχολής του ΑΠΘ, αν και δεν βρήκε την κοινωνική νομιμοποίηση και την λαϊκή απήχηση που επιδίωκε, έδωσε στους φοιτητές της συμπρωτεύουσας φωνή. Φωνή που τους επέτρεψε να αντισταθούν στη βαρβαρότητα του χουντικού καθεστώτος, αλλά και του κοινωνικού συστήματος γενικότερα.
“Προσοχή – προσοχή. Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός του ελεύθερου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Σας μιλούμε από το Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης. Βρισκόμαστε στο τρίτο προπύργιο της νέας Ελεύθερης Ελλάδας. Σας μεταφέρουμε τον αγωνιστικό παλμό των χιλιάδων φοιτητών της Θεσσαλονίκης. Αυτή τη στιγμή επαληθεύουμε την παράδοση που μας θέλει στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τη λαϊκή κυριαρχία.”
Βιβλιογραφία
“Αντεθνικώς δρώντες…” : 1971-1974 : η Θεσσαλονίκη στα χρόνια της Χούντας και η εξέγερση του Πολυτεχνείου της / / Ζαφείρης, Χρίστος
Ελληνικό φοιτητικό κίνημα, 1821-1973 : κοινωνικοί & πολιτικοί αγώνες // Λάζος, Χρήστος
“Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης / Νοέμβρης 1973. Μνήμες ανεξίτηλες…” γράφει ο Δημήτρης Τσιμούρας
37 υπογραφές κατά της χούντας // Απόστολος Λυκεσάς
17 Νοέμβρη 1973. Γιατί πέρασε στα «ψιλά» το Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης;
