Αποχαιρετώντας μια «γεμάτη» δεκαετία, σε πολιτικά και κοινωνικά συμβάντα, δεν θα μπορούσε να λείψει μια ανασκόπηση σε έργα της μικρής και μεγάλης οθόνης. Κοινός παρονομαστής αυτής της δεκαετίας αποτελεί ο κυνισμός και η αποδόμηση όλων των πτυχών της ζωής, ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης του ιδεολογήματος του (από καιρό) ξεπερασμένου «αμερικάνικου ονείρου». Έτσι, οι χαρακτήρες είναι βυθισμένοι σε υπαρξιακά τέλματα και τοποθετούνται πολλές φορές σε δυστοπικά σύμπαντα, που μοιάζουν ειρωνικά με την δική μας πραγματικότητα. Αρκετές από τις παρακάτω προτάσεις δημιούργησαν την δική τους κινηματογραφική γλώσσα και συνέβαλλαν καθοριστικά στο να εξελιχθεί το είδος και να εκφράσει τις σύγχρονες τάσεις.

Σειρές

Bojack Horseman (6 σαιζόν, 2014-2020)

Το ανθρωπόμορφο άλογο με την προβληματική ζωή στο Χόλλυγουντ κατάφερε να συνοψίσει όλα τα άγχη των σημερινών 20ρηδων και 30ρηδων. Με αφοπλιστική ειλικρίνεια και αθεράπευτο κυνισμό, η σειρά επανανοηματοδότησε τo adult animation, ενώ σχολίασε μια σειρά ζητημάτων της εποχής(τοξικές σχέσεις, ναρκωτικά, ψ-προβλήματα) μέσα από την ζωή ενός ξεπεσμένου celebrity. Μόνο που ο Bojack Horseman δεν είναι ένας αποτυχημένος ηθοποιός ή μια ξεπερασμένη φιγούρα που μεσουρανούσε στα 90s, είναι η συμπύκνωση όλου του star system με την ματαιοδοξία και τον τοξικό ναρκισσισμό της σε πρώτο πλάνο. Η υπαρξιακή αγωνία του για επικοινωνία και (αυτο)επιβεβαίωση είναι παρούσα σε όλες τις σαιζόν, μόνο που επικρατεί τελικά το αίσθημα της ευθύνης για όλες τις λάθος επιλογές του. Και αυτό είναι υπερβολικά λυτρωτικό για ένα χαρακτήρα όπως ο Bojack.

Twin Peaks (3 σαιζόν, 1990-1 και 2017)

Από το κλίμα νοσταλγίας και θρησκευτικής λατρείας των 90s δεν θα μπορούσε να λείπει η συνέχεια μιας εμβληματικής σειράς. Το Twin Peaks είναι ότι πιο μεγαλόπνοο είχε να δημιουργήσει ο David Lynch για την μικρή οθόνη και στην επιστροφή του δεν χάρισε δευτερόλεπτο ανεκμετάλλευτο. Η περίεργη, άβολη και μυστηριακή αισθητική που περιβάλλει τους χαρακτήρες στην ομώνυμη πόλη είναι ξανά εδώ, μόνο που o φόνος της Laura Palmer συνοδεύεται και από την εξαφάνιση του αστυνομικού Dale Cooper.Τελικά το Twin Peaks γίνεται ο ορισμός του «μέτα» με τον τρόπο που αναγνωρίζει το παρελθόν του και κινείται στο παρόν αλλά και με τον τρόπο που μεταχειρίζεται και παίζει με τα όρια του μέσου, της τηλεόρασης.

Fleabag (2 σαιζόν, 2016-2019)

Στην εκπνοή της δεκαετίας, μια βρετανική σειρά κατάφερε με τον δεύτερο κύκλο της να αποκτήσει την αναγνώριση που της αναλογεί. Ισορροπώντας ανάμεσα σε ένα ιδιόμορφο γυναικείο stand up comedy και στην χαρακτηριστική φόρμα της βρετανικής κωμωδίας, η πρωταγωνίστρια Fleabag είναι πολλά περισσότερα από μια περιπλανώμενη ύπαρξη. Χρησιμοποιώντας το χιούμορ και την ειρωνική παρατήρηση των άλλων ως αμυντικό μηχανισμό, προσπαθεί να ανασυντάξει την ζωή της και να επουλώσει τραύματα. Παράλληλα σχολιάζονται ζητήματα, όπως η γυναικεία σεξουαλικότητα, ο θεσμός της αστικής οικογένειας και κυρίως η αναζήτηση οικειότητας και επικοινωνίας σε μια χαοτική μητρόπολη. Ο χαρακτήρας δεν κρύβει τις ατέλειες ή τις ανασφάλειες, αλλά προσπαθεί να της ξεπεράσει με υγιή τρόπο, κάνοντας την όλη διαδικασία αρκετά θεραπευτική για τον θεατή.

Killing Eve (4 σαιζόν, 2018-)

Η δημιουργός και πρωταγωνίστρια της Fleabag, Phoebe Waller-Bridge, σε ένα επόμενο project δημιούργησε μια σειρά κατασκοπικού θρίλερ αρκετά διαφορετική από το μάτσο είδος που έχουμε συνηθίσει. Έτσι, δεν έχουμε γυμνασμένους κατασκόπους με τέραστια όπλα αλλά οι βασικές τρεις πρωταγωνίστριες λειτουργούν περισσότερο εγκεφαλικά. Η αναζήτηση μιας ρωσίδας δολοφόνου από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες εκκινά ένα ατέλειωτο κυνηγητό σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Η τομή σε αυτό είναι ότι η γυναίκα δολοφόνος αξιοποιεί την θέση της στην πατριαρχία και εκμεταλλεύεται την σεξουαλικότητα που της έχουν προσδώσει, έναντι μεγαλύτερων ηλικιακά λευκών, μικροαστών αντρών. Πέρα από κάποιους πολιτικούς υποτόνους σχετικά με την φύση των μυστικών υπηρεσιών, η σειρά ξεχωρίζει επίσης για την ιδιαίτερη αισθητική της, κυρίως στην μουσική.

The Handmaid’s Tale (3 σαιζόν, 2017-)

Το «The Handmaid’s Tale» κέρδισε δικαίως κοινό και κριτικούς από την πρώτη κιόλας σαιζόν,  γιατί κατάφερε με την δυστοπική του ματιά να αναδείξει σύγχρονα προβλήματα γύρω από την αναπαραγωγική ιδιότητα των γυναικών και τον εν γένει κοινωνικό τους ρόλο σε ένα σύστημα. Το Gilead διοικείται από τα μέλη μιας φαλλοκρατικής αίρεσης που σε μια κρίση υπογεννητικότητας των ΗΠΑ κατάφεραν να εγκαθιδρύσουν ένα καθεστώς σύμφωνα με τα πρότυπα του βιβλικού νόμου, ντύνοντας  έτσι με θρησκευτικό μανδύα μια σειρά από φρικαλεότητες κυρίως σε βάρος των γυναικών. Οι γυναίκες στο πραξικοπηματικό φονταμενταλιστικό καθεστώς  του Gilead χωρίζονται εξ΄ αρχής με κριτήριο την αναπαραγωγική τους ικανότητα η οποία τους προσδίδει μια κοινωνική θέση με πολύ συγκεκριμένες συμπεριφορές. Το δικαίωμα των γυναικών να είναι οι ίδιες «υπεύθυνες για το σώμα τους και τις εαυτές τους» ήταν κυρίαρχο αίτημα πάλης για μια σειρά αγώνων με θέμα την έκτρωση ή το δικαίωμα στην αυτοάμυνα από την σωματική και σεξουαλική βία. Μάλιστα, στο Women March που έλαβε χώρα τον Ιανουάριο του 2017 στην Αμερική, πολλές γυναίκες κρατούσαν πλακάτ που ανέγραφαν την φράση «Make Margaret Atwood Fiction Again!», αναφερόμενες στην συγγραφέα του βιβλίου που βασίστηκε στην σειρά.

Ταινίες

Moonlight (2016)

H δραματική ιστορία ενός γκέι αγοριού ήταν μια από τις σημαντικές κινηματογραφικές εμπειρίες για την LGBTQ κοινότητα και όχι μόνο. Ένα σύντομο ταξίδι ενηλικίωσης και αυτοεξερεύνησης μέσα σε ένα ομοφοβικό, ρατσιστικό και σκληρά ταξικό περιβάλλον  που από τα πρώτα της λεπτά αγγίζει κάθε θεατή, απευθυνόμενη στις αισθήσεις και στο συναίσθημα. Το αγόρι που επιβιώνει με μια τοξικοεξαρτημένη μητέρα αναζητά ένα πατρικό πρότυπο, μόνο και μόνο για να το βρει στο πρόσωπο ενός κακοποιού είναι η βιωματική προβολή των παιδικών χρόνων των συγγραφέων. Αυτό όμως που καταφέρνει καλύτερα η ταινία είναι να μετατρέψει την ιστορία σε κάτι πέρα από την αναζήτηση σεξουαλικής ταυτότητας, αλλά να αποτυπώσει την σεξουαλικότητα ως κάτι πολύμορφο, μεταβαλλόμενο και περιρρέον.

Son of Saul (2015)

Η αλήθεια είναι ότι δεν λείπουν οι ταινίες για τις θηριωδίες του Ολοκαυτώματος ή τις συνθήκες στο Άουσβιτς. Μόνο που η ταινία του Lazlo Nemes είναι από την μεριά ενός ανθρώπου χωρίς τύψεις: ενός Εβραίου που εκτελεί, καθαρίζει ό,τι απέμεινε από τους ομοεθνείς του. Όταν όμως θα δει το πτώμα ενός αγοριού που θα πιστέψει ότι είναι ο γιος του θα αγωνιστεί να βρει έναν ραβίνο για να τον θάψει. Με την κάμερα κολλημένη στην πλάτη του πρωταγωνιστή καθώς κινείται μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, παρακολουθούμε μια εναγώνια προσπάθεια να αποκτήσει αξιοπρέπεια ο θάνατος ενός ανθρώπου σε ένα περιβάλλον βίας και αποκτήνωσης. Ο θεατής γίνεται συνένοχος σε αυτό το κλειστοφοβικό «χασάπικο» και έρχεται αντιμέτωπος με την καταιγιστική εικόνα της αλήθειας.

The Florida Project (2017)

Στα χρόνια της Trump εποχής, η ταινία αφηγείται την ιστορία των αόρατων ανθρώπων, αυτών που ζουν στο περιθώριο. Από την σκοπιά ενός μικρού κοριτσιού που ζει σε μοτέλ με την μόλις 22χρονη μητέρα της, ανακαλύπτεται η ζωή των «κρυμμένων άστεγων» κατά την διάρκεια ενός καλοκαιριού. Τι και αν η Disneyland δίπλα στο μοτέλ δεν είναι για παιδιά σαν αυτή, τι και αν η παιδικότητα συγκρούεται με την επαιτεία, τον επιβιωτισμό και τον κίνδυνο, στα μάτια της εξάχρονης όλα μοιάζουν παραμυθένια. Αυτό το εξωραϊσμένο φίλτρο μιας κατά τ’ άλλα σκληρής πραγματικότητας είναι που κάνει ακόμα πιο αληθινή την ταινία γιατί o Sean Baker επιλέγει να την αντιστρέψει και να προβάλλει ότι η ανθρωπιά κρύβεται πολλές φορές στα πιο αναπάντεχα μέρη.

A Separation (2011)

Μια διεισδυτική ματιά στην αθέατη πλευρά μιας μουσουλμανικής οικογένειας μέσα από ένα δράμα επέλεξε ένας Ιρανός σκηνοθέτης Asghar Farhadi σε μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς που προβλήθηκε. Το διαζύγιο των γονιών και η επακόλουθη μη έγκρισή του από τον ιρανικό νόμο φέρνει μια οικογένεια στα όριά της, ενώ σχολιάζεται η υποτιμημένη θέση της γυναίκας στα μάτια του νόμου, η διαλυτική στάση ενός καταπιεστικού συζύγου και η αναζήτηση μιας σχετικής αλήθειας από ένα προκατειλημμένο δικαστήριο. Τα μέλη της οικογένειας, με τις αδυναμίες του το καθένα, κινούνται μέσα σε ένα οικοδόμημα από ψέματα και παρεξηγήσεις, οι οποίες προωθούνται ταυτόχρονα και από ένα καταπιεστικό πολιτικο-θρησκευτικό σύστημα. Το αποτέλεσμα ήταν να εξοριστεί ο σκηνοθέτης από το ιρανικό κράτος για αυτή την απεικόνιση της οικογένειας.

Ο Αστακός (2014)

Με μια αρκετά κυνική ματιά στο θέμα της αναζήτησης του έρωτα, ο Γιώργος Λάνθιμος δημιουργεί μια άβολη δυστοπία. Η αναλογία της ανθρώπινης κοινωνίας με μια ζούγκλα, η αγχωτική ανάγκη για οικειότητα και ο νευρωτικός τρόπος ζωής είναι μικρές θεματικές που θίγει η ταινία, με έναν ποπ, μεταμοντέρνο τρόπο. Στο μικρό σύμπαν του Ξενοδοχείου, όπου πηγαίνουν οι μόνοι άνθρωποι, σύμφωνα με τους κανόνες της Πόλης πρέπει να βρουν έναν ταιριαστό σύντροφο μέσα σε 45 μέρες, αλλιώς μετατρέπονται σε ζώο της επιλογής του. Σε αναλογία μιας αρχαίας τραγωδίας, δηλώνεται ότι «το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον», έτσι κάθε χαρακτήρας έρχεται αντιμέτωπος με τα κίνητρα των πράξεων του. Δεν υπάρχουν μεγάλες χειρονομίες ή πομπώδεις δηλώσεις και η επικοινωνία μεταξύ των ηρώων είναι στα όρια της δυσλειτουργίας. Τελικά μπροστά στην μερικότητα του παρόντος και την επιβαλλόμενη συντροφικότητα του Ξενοδοχείου, ο «Αστακός» φωτίζει με τραγελαφικό τρόπο τον λανθάνοντα ρομαντισμό που ποτίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις στο σήμερα.