Του Β. Μ. στις Αναιρέσεις #31

Αν τα χέρια του ανθρώπου ήταν της ίδιας κλίμακας με την διάμετρο της Γης, τότε με ένα πολυμίξερ θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια στροβιλική δίνη, που θα άλλαζε όλη την κλιματική διεργασία της. Ποιά η σχέση, λοιπόν, του μικρούλη ανθρώπου, με μια διεργασία πολύ μεγαλύτερης και πολύ αρχαιότερης από την κλίμακά μας; Επιδρά ο άνθρωπος πάνω στο κλίμα; Μήπως πρέπει να αρχίσει να αλλάζει και αυτός; Μπορεί και έχει τα μέσα να το κατανοήσει και ύστερα να το προβλέψει;

Όταν μιλάμε για «νόμο της βαρύτητας» ή «περιστροφής της γης», μιλάμε για επιστημονικά αποδεδειγμένες προτάσεις, οι οποίες έχουν απορροφηθεί από την κοινωνική συνείδηση σαν «πίστη». Για αυτό και μπορούν να εναρμονίζονται με την καθημερινότητά μας, δίχως την ανάγκη διαρκούς απόδειξης τους από το κάθε υποκείμενο που τις πιστεύει. Απόδειξη θα πρέπει να δοθεί από εκείνους που θα έρθουν να μιλήσουν για «μήλα που ίπτανται» ή για «επίπεδη γη», καθώς θα έχουν αμφισβητήσει έναν επιστημονικά θεμελιωμένο νόμο.

Όσον αφορά το «κλίμα» και την «κλιματική» αλλαγή παραθέτουμε δύο πηγές ορισμών: Η Αμερικάνικη NOAA, ορίζει ως κλίμα τον «μέσο καιρό για μια περίοδο τουλάχιστον 30 ετών. Το κλίμα που λαμβάνεται για διαφορετικές χρονικές περιόδους (30 χρόνια, 1000 χρόνια) μπορεί να είναι διαφορετικό», και ως κλιματική αλλαγή «μια μη-τυχαία αλλαγή στο κλίμα που υπολογίζεται για διάρκεια μερικών δεκαετιών ή μεγαλύτερη. Η αλλαγή μπορεί να οφείλεται σε φυσικούς ή ανθρωπογενείς λόγους»[1], ενώ η Αμερικανική Μετεωρολογική Υπηρεσία ορίζει ως κλίμα «τα αργά μεταβαλλόμενα στοιχεία του συστήματος ατμόσφαιρα-υδρόσφαιρα-επιφάνεια της γης. Συνήθως χαρακτηρίζεται με βάση κατάλληλους μέσους όρους του κλιματικού συστήματος για περιόδους ενός μήνα ή περισσότερο, λαμβάνοντας υπόψη τη μεταβλητότητα στο χρόνο των μέσων όρων αυτών των ποσοτήτων», ενώ  ως κλιματική αλλαγή «κάθε συστηματική αλλαγή στα μακροπρόθεσμα στατιστικά χαρακτηριστικά των στοιχείων του κλίματος όπως είναι η θερμοκρασία, η πίεση ή οι άνεμοι».[2]

H σύγχυση που επικρατεί γύρω από τους παραπάνω όρους μπορεί να φανεί τόσο από το γεγονός της διαφοράς των ορισμών μεταξύ τους, όσο και από την διαφορά τους με την κοινά διαδεδομένη «πίστη». Αν δεχτούμε ότι το κλίμα είναι ο καιρός που επικρατεί σε μια μεγάλη κλίμακα χρόνου, θα εξετάσουμε για την ώρα την έννοια της κλιματικής αλλαγής. Καταρχήν, η κοινή πίστη γύρω από την έννοια «κλιματική αλλαγή» σήμερα, παραπέμπει στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Η έννοια του κλίματος που διαρκώς αλλάζει, ανεξαιρέτως της παρουσίας του ανθρώπου, είναι ένα θέσφατο, για το οποίο δεν χρειάζεται κάποιος να συμφωνήσει με τα αξιώματα του διαλεκτικού υλισμού και το «Τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ’ αυτό μένειν», του Ηράκλειτου. Αρκεί να κοιτάξει τις διακυμάνσεις βασικών κλιματικών παραμέτρων (θερμοκρασία, ηλιοφάνεια, βροχόπτωση κ.α.) σε κλίμακα ημέρας, μήνα, έτους, αιώνων, χιλιετιών ή και εκατομμυρίων ετών – τα λεγόμενα παλαιοκλιματικά δεδομένα (Γράφημα 1). Εκεί θα αντικρίσει την μαγεία της διαρκούς αλλαγής που βρίσκεται βαθιά ριζωμένη στους νόμους κίνησης της φύσης. Υπό αυτήν την έννοια το κλίμα, όπως και η φύση η ίδια, διαρκώς αλλάζει. Το ζήτημα λοιπόν, με σημείο αναφοράς μας τον κόσμο που έχτισε ο άνθρωπος στον πλανήτη Γη, είναι το εάν και κατά πόσο, ο ανθρώπινος πολιτισμός και η παραγωγή, μπορεί και επηρεάζει την αλλαγή αυτή. Ακόμη, θα πρέπει να διερωτηθούμε έαν και σε ποια κλίμακα, θα μπορούσαμε να «προβλέψουμε» τις μελλοντικές αλλαγές του κλίματος, όπως αντίστοιχα γίνεται στο δελτίο του -μικρής κλίμακας- καιρού στις τηλεοράσεις μας.

Η κυρίαρχη αντίληψη της επιστημονικής κοινότητας

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, χρειάζεται πρωτίστως να αναφερθούμε στη δεσπόζουσα αντίληψη εντός της επιστημονικής κοινότητας και της κυρίαρχης ιδεολογίας σήμερα. Το 1988 ιδρύεται η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC), που τελεί υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό οργανισμό και το πρόγραμμα περιβάλλοντος του ΟΗΕ. Η αντίληψη περί ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, βασίζεται εν πολύς στις μελέτες του IPCC, και στα πορίσματα που η επιτροπή έχει εκδώσει. Το IPCC εκπορεύει την αντίληψη αυτή από το γεγονός ότι η εκρηκτική αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων όπως και η συνδεόμενη υπερθέρμανση λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, έχουν ρυθμό μεταβολής από το 1950 και έπειτα τέτοιο, ο οποίος δεν έχει εμφανιστεί ξανά σε κλίμακα χιλιετιών, ενώ ταυτόχρονα αποδίδει την αλλαγή αυτή με πιθανότητα 95%-100% στην ανθρωπογενή παρέμβαση.[4] Η θεμελίωση της τελευταίας πιθανότητας γίνεται κατά βάση μέσω των αποτελεσμάτων των πολύπλοκων Μοντέλων Γενικής Κυκλοφορίας (GCMs), τα οποία αναπαριστούν διάφορες ντετερμινιστικές διαδικασίες στην ατμοσφαιρική και ωκεάνια κυκλοφορία, έχουν δε εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό που αναπαριστούν π.χ. την επιρροή της σκιάς ενός σύννεφου πάνω σε μία θαλάσσια έκταση. Το «τρέξιμο» των μοντέλων αυτών γίνεται με και χωρίς τον παράγοντα των ανθρωπογενών εκπομπών, για την χρονική περίοδο 1950-σήμερα. Στην περίπτωση όπου εμπεριέχονται οι ανθρωπογενείς ρύποι, τα αποτελέσματα του μοντέλου συμπίπτουν με τα μετρημένα, θεμελιώνοντας για το IPCC τις παραπάνω προτάσεις.

Σαν προέκταση αυτής της λογικής, το IPCC και πολλοί επιστήμονες χρησιμοποιούν έπειτα τα ίδια μοντέλα GCM, για να δημιουργήσουν προγνώσεις (“projections”) για την μελλοντική εξέλιξη των βασικών κλιματικών μεταβλητών (επιφανειακή και ωκεάνια θερμοκρασία, όγκος παγετώνων, στάθμη της θάλασσας κ.α.). Με αυτόν τον τρόπο στην Πέμπτη Έκθεση του, το IPCC προβλέπει αύξηση της παγκόσμιας επιφανειακής θερμοκρασίας κατά 1.5-2 °C σε σχέση με την περίοδο 1850-1900, μέχρι το τέλος του 21^ου αιώνα (Γράφημα 2).

Λεφτά για το κλίμα, λεφτά από το κλίμα

Η αναγνώριση της κίνησης θερμοκρασίας και του γεγονότος των ραγδαία αυξανόμενων εκπομπών, που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και τον κίνδυνο μιας διαρκούς υπερθέρμανσης του πλανήτη, δημιούργησαν ένα νέο πλαίσιο, αυτό του κλίματος, στη διεθνή πολιτική. Το 1997 εγκρίθηκε το Πρωτόκολλο του Κιότο, το οποίο εισήγαγε νομικά δεσμευτικούς στόχους μείωσης των εκπομπών για τις 38 ανεπτυγμένες χώρες που συμμετέχουν. Οι 24 χώρες της ΕΕ δεσμεύτηκαν να μειώσουν στο διάστημα αυτό τις εκπομπές τους σε επίπεδο που θα είναι κατά 20% χαμηλότερο από εκείνο του 1990. Σε ίδιο μήκος κύματος, η διάσκεψη του Παρισιού για το κλίμα πραγματοποιήθηκε το 2015. Η συμφωνία στοχεύει στον «περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη «αρκετά κάτω» από 2 °C.» Η διάσκεψη του Παρισίου στοχεύει στη μείωση των εκπομπών κατά 40% από τα κράτη μέλη της ΕΕ [[6]]. Βέβαια το πρωτόκολλο του Κιότο σήμερα αφορά μόνο το 14% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών. Και αυτό γιατί, η ΗΠΑ ενώ ποτέ δεν υπέγραψε το πρωτόκολλο, πρόσφατα, με πρωτοβουλία Τραμπ αποσύρθηκε από κάθε συζήτηση πάνω στους όρους της διάσκεψης του Παρισίου, ενώ παρόμοιες κινήσεις έχει κάνει και το στρατόπεδο Κίνας-Ρωσίας. Έτσι, η πολιτική μείωσης των εκπομπών αποτελεί το οικονομικό μίγμα που κατά βάση σήμερα ακολουθείται από την ΕΕ, και τον σκληρό πυρήνα της, Γερμανίας και Γαλλίας.

Σε δημοσιευμένη το 2010, κοινή έκθεση των εθνικών υπηρεσιών ασφάλειας των ΗΠΑ και της ΕΕ τονίζεται ότι: «Η κλιματική αλλαγή έχει υπερβεί τα όρια της περιβαλλοντικής πολιτικής, φτάνοντας να γίνει θέμα παγκόσμιας πολιτικής, οικονομίας και ασφάλειας, και το επίκεντρο της πολυμερούς συνεργασίας σε αυτούς και άλλους τομείς» [[7]]. Αυτή η κυνική δημόσια παραδοχή, δείχνει γλαφυρά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται εντός του καπιταλιστικού εδάφους το ζήτημα του κλίματος και του περιβάλλοντος. Το σύνολο των κυβερνητικών πολιτικών αναφορικά με το κλίμα, τόσο της ΕΕ όσο και των ΗΠΑ κ.α., χρησιμοποιούν μόνο ως αφορμή την επιστημονική ή επιστημονικοφανή εξήγηση της πραγματικότητας. Η πραγματική τους αιτία δεν είναι άλλη από την εξυπηρέτηση ενός συγκεκριμένου μίγματος οικονομικής πολιτικής – όταν μιλάμε για περιβάλλον, μιλάμε για ενέργεια – που συνδέεται άμεσα με τα συμφέροντα μερίδας των μονοπωλίων. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ το 2013 εκτίμησε ότι «το 2020 θα  χρειάζονται περί 5.7 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για επενδύσεις σε «πράσινης ανάπτυξης» [[8]]. Έτσι το μοντέλο συσσώρευσης που προτείνει η τάση της ΕΕ, δεν μιλάει διόλου για καθυστέρηση των κύκλων ανάπτυξης, αλλά συγκροτεί μια βιομηχανία συγκεκριμένων ΑΠΕ (Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας), όπως οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά, και επιβάλλει μέσω νομοθετικών διαδικασιών την εγκατάστασή τους, δηλαδή την κατανάλωση του παραγόμενου προϊόντος. Η «αναρχία στην παραγωγή» που επικρατεί φαίνεται από το γεγονός ότι υπάρχουν ΑΠΕ τις οποίες η πολιτική της ΕΕ δεν ενισχύει, όπως για παράδειγμα τα υδροηλεκτρικά, τα οποία όμως ενισχύουν άλλα κράτη όπως η Κίνα, που δεν εναρμονίζονται με τις πολιτικές μείωσης των εκπομπών! Ταυτόχρονα, δημιουργείται μια «πράσινη αγορά» συμβολαίων ρύπων, όπου τα κράτη που εκπέμπουν μεγαλύτερες ποσότητες από τις διεθνώς συμφωνημένες, μπορούν να «αγοράζουν» συμβόλαια εκπομπών από έτερα κράτη που δεν αγγίζουν τα όρια.

Σε αντίθεση με την πολιτική της ΕΕ, η «άλλη μπάντα» τα περισσότερα μονοπώλια πετρελαίου και λιγνίτη, και η βαριά βιομηχανία των ΗΠΑ, έχει βρει πλέον των υποστηρικτή της στο λόμπι των Ρεπουμπλικανών και στην κυβέρνηση Τραμπ, η οποία αποσύρεται από τις συμφωνίες για το κλίμα και συνεπώς επενδύει λιγότερο στην διεθνή «πράσινη αγορά», ως τμήμα της πολιτικής προστατευτισμού του εγχώριου Κεφαλαίου. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από την συμφωνία δημιουργεί ένα ανεξέλεγκτο πλαίσιο εκπομπής αερίων θερμοκηπίου από την βιομηχανία της ΗΠΑ αλλά και διεθνώς. Αντίστοιχη λογική είχε ακολουθήσει στο παρελθόν η Κίνα λόγω της ραγδαία αναπτυσσόμενης εγχώριας βιομηχανίας, έχοντας όμως πλέον αλλάξει σημαντικά πολιτική εκδίδοντας το 2016 «πράσινα ομόλογα» ρύπων αξίας  36.9 εκατομμυρίων δολαρίων, τα οποία αποτελούν το 2% των συνολικών ομολόγων της Κίνας το έτος αυτό, αλλά και το μεγαλύτερο ποσό ομολόγων παγκοσμίως στην «πράσινη αγορά» [[9]]. Μάλλον λοιπόν, υπάρχουν λογικές εξηγήσεις πίσω από τις άναρθρες κραυγές του Τραμπ ότι «η κλιματική αλλαγή είναι ένα κόλπο των κινέζων».

H επιστήμη και η σύγχρονη μεταφυσική στην κατανόηση και πρόγνωση των κλιματικών διεργασιών

Στην σύντομη ιστορία της στον πλανήτη Γη, η ανθρωπότητα διαρκώς παρατηρούσε φυσικά φαινόμενα, αναγνώριζε μοτίβα και προσπαθούσε να δώσει σε αυτά εξηγήσεις. Τις απαντήσεις αυτές όμως στο γιατί, εκεί όπου τα όρια της ανθρώπινης γνώσης τελείωναν, τις έδινε πάντα η μεταφυσική. Η αλλαγή του κλίματος και εν γένει τα κλιματικά φαινόμενα, ήταν πάντα σημαντικό κομμάτι ερωτημάτων. Έτσι όπως ακριβώς ο λοιμός βαφτιζόταν θεία τιμωρία, και η πτώση των κομητών στην εξώσφαιρα κακός οιωνός, έτσι και η κίνηση των νεφών αποδιδόταν στον Αίολο, των ωκεάνιων μαζών στον Ποσειδώνα, η διενέργεια καταιγίδων στον Δία.

Είναι προς εξέταση το κατά πόσο, μετά την επικράτηση της επιστημονική αντίληψης του διαφωτισμού στο καπιταλιστικό πλαίσιο, παρά τα άλματα και της τομές στην αντίληψη των πραγμάτων, η ανθρωπότητα έχει ξεφύγει από την μεταφυσική. Γιατί η σύγχρονη διαδεδομένη αντίληψη του κλίματος και της κλιματικής αλλαγής, έχει είτε την όψη μιας «τρομοκρατικής προφητείας» για μια διαρκώς υπερθερμενόμενη επίγεια κόλαση, είτε τους αντι-επιστημονικούς αφορισμούς για «climate hoax» (φάρσα της κλιματικής αλλαγής) και «κλιματική αλλαγή κόλπο των κινέζων». Σε αυτά τα πλαίσια τόσο το σκάνδαλο “Climategate” του 2009, κατά το οποίο διαρρεύσαν χιλιάδες e-mail επιφανών καθηγητών, στα οποία ομολογούσαν μεταξύ τους πως «μαγειρεύαν» τα στοιχεία για να αποδείξουν την ύπαρξη ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, όσο και η εντεινόμενη εμφάνιση αντεπιστημονικών ρητορειών των λεγόμενων «climate change deniers» που έχει φέρει μαζί του το φαινόμενο Τραμπ, κάνουν εμφανές ότι στα καπιταλιστικά πλαίσια, η επιστήμη πάντα επιστρέφει στη μεταφυσική, παρά στην υλιστική φιλοσοφική διαίσθηση, όταν προσπίπτει στα όρια του σήμερα εξηγήσιμου. Η σύγχρονη μεταφυσική στην επιστημονική σκέψη, χρησιμοποιεί συχνά τον όρο του «τυχαίου» για να χαρακτηρίσει τα φαινόμενα εκείνα που δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως μέσω της ντετερμινιστικής διαδικασίας. Έτσι χωρίζει την φύση σε δύο διακριτά τμήματα, το επιστημονικά εξηγήσιμο και το τυχαίο, χωρίς την ανάγκη να θεμελιωθεί σε τι οφείλεται το δεύτερο.

Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι υπάρχει από το 1960 ανοδική τάση της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας (όπως και άλλων παραμέτρων π.χ. θερμοκρασία ωκεανών, στάθμη της θάλασσας, μείωση του όγκου θαλάσσιων πάγων στους πόλους) όπως μπορεί να φανεί από τις δορυφορικές μετρήσεις [[10]]. Γεγονός που πρέπει να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, με δεδομένο ότι η ανθρωπογενής παρέμβαση, έχει μερίδιο συμβολής στην τάση αυτή. Είναι δεδομένο επίσης, ότι τα κλιματικά μοντέλα (GCM) τα οποία προέβλεπαν μια εντεινόμενη υπερθέρμανση (Γράφημα 2), έχουν πέσει σημαντικά έξω στις προβλέψεις τους (Γράφημα 3), με βάση την μετρημένη εξέλιξη της θερμοκρασίας τα τελευταία χρόνια, για τα οποία υπήρξε διαπάλη στην επιστημονική κοινότητα του αν αποτελούν σήμανση μιας παύσης –«hiatus» όπως ονομάστηκε – της υπερθέρμανσης. Το ζητούμενο της επιστήμης είναι η κατανόηση τόσο των ντετερμινιστικών διαδικασιών (περιοδικές κινήσεις της Γης, άλλων πλανητών, περιοδικά ατμοσφαιρικά-ωκεανογραφικά φαινόμενα, φυσικοί νόμοι κίνησης των αέριων και υγρών μαζών, ανθρωπογενή φαινόμενα όπως αυτό του θερμοκηπίου), όσο και της έννοιας της εγγενούς αβεβαιότητας στην διαδικασία της κλιματικής μεταβλητότητας. Υπό την τελευταία έννοια, η άνοδος της σημερινής θερμοκρασίας δεν είναι μη-εξηγήσιμη, υπό την έννοια και των φυσικών διεργασιών αλλά και της ανθρωπογενούς παρέμβασης στην ατμόσφαιρα μέσω της εκπομπής αερίων, αλλά ταυτόχρονα μια μελλοντική επαναμείωση της δεν είναι απίθανη.

Ο Αμερικάνος μετεωρολόγος Έντουαρντ Λόρεντζ αναρωτήθηκε αν «το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Βραζιλία μπορεί να δημιουργήσει έναν τυφώνα στο Τέξας», προσπαθώντας να περιγράψει την έννοια ενός χαοτικού συστήματος, ενός ντετερμινιστικού δηλαδή συστήματος, όπου μια ελάχιστη μεταβολή στις αρχικές συνθήκες μπορεί να προκαλέσει, σε βάθος χρόνου, τεράστια απόκλιση στην εξέλιξη του [[11]]. Οι φυσικές διεργασίες, αλλά και η ανθρωπογενή διεργασία εντός της Γης, διενεργούνται εντός διαφορετικών, χωρικών και χρονικών κλιμάκων. Η κατανόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των διεργασιών αυτών στο επίπεδο του χρόνου αλλά και στο επίπεδο του χώρου, και της επιρροής τους πάνω στην χωροχρονική κλίμακα του ανθρώπινου πολιτισμού, δίνει την δυνατότητα στην επιστήμη να προβλέπει την μελλοντική εξέλιξη των παραμέτρων στην κλίμακα αναφοράς μας. Δυνατότητα την οποία έχει αξιοποιήσει για να δημιουργήσει μοντέλα πρόγνωσης των καιρικών και κλιματικών συνθηκών και αλλαγής του τρόπου της ζωής μας ώστε να εναρμονίζεται με την φυσική μεταβλητότητα. Έτσι ακριβώς όπως μπορούμε να γνωρίζουμε ότι θα χρειαστούμε ομπρέλα για να βγούμε στον δρόμο αύριο, λόγω των βροχερών καιρικών συνθηκών, μπορούμε επίσης να γνωρίζουμε σήμερα ότι θα χρειαστεί να αλλάξουμε το παραγωγικό μοντέλο που κληρονομήσαμε από την βιομηχανική επανάσταση και την γέννηση του καπιταλισμού, καθώς αυτό όχι μόνο δεν εναρμονίζεται με τις φυσικές διεργασίες του κλίματος (όπως και με άλλες), αλλά τις τροποποιεί και τις μεταστρέφει προς μία αρνητική για τον άνθρωπο εξέλιξη.

O σοβιετικός μαθηματικός Αντρέι Κολμογκόροφ, με τεράστια συμβολή στο σύγχρονο ορισμό και την κατανόηση της θεωρίας των πιθανοτήτων, προσπάθησε να προσεγγίσει την έννοια της τυχαιότητας, μέσω της πολυπλοκότητας ή της απουσίας κανονικοτήτων και μοτίβων – που μπορούν να αναπαραχθούν αλγοριθμικά [[12]]. Υπό αυτήν την έννοια, μιλώντας για φυσικές διεργασίες, δεν έχει καμία επιστημονική σημασία να χωρίσουμε τα φαινόμενα σε ντετερμινιστικά και τυχαία, καταστάσεις οι οποίες αποτελούν δύο όψεις κάθε φαινομένου. Αντιθέτως έχει μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε τα όρια της προβλεψιμότητας των φαινομένων, που οφείλεται στην εγγενή αβεβαιότητα τους. Έτσι η κλιματική, όπως και άλλες διεργασίες, μπορεί να είναι καθόλα προβλέψιμη σε μία συγκεκριμένη κλίμακα, όπως για παράδειγμα ο αυριανός καιρός, αλλά de facto αδύνατη σε σχέση με το πότε θα προκύψει η επόμενη εποχή παγετώνων.

Αν μιλήσουμε για ένα νέο απελευθερωτικό πλαίσιο της επιστήμης, μετά τον διαφωτισμό, τότε η εγκατάλειψη της λογικής του ότι ο άνθρωπος μπορεί, με τα απαραίτητα εργαλεία, να κατακτήσει το σύνολο της γνώσης και ελέγχου των πραγμάτων, είναι αναγκαία συνέπεια. Η παραδοχή αυτή είναι μια μικρή συμβολή στη γένεση μιας νέας αντίληψης της σχέσης ανθρώπου ως υποκείμενο που παρατηρεί, γνωρίζει και αλλάζει και φύσης ως πραγματικότητα αυθύπαρκτη και αντικειμενική, διαρκώς κινούμενη και μεταβαλλόμενη. Μιας σχέσης όπου δεν ορίζεται μέσω του ανθρώπου-δαμαστή και της φύσης-θηρίου, αλλά μέσω της δυνατότητας ειρηνικής συνύπαρξης που προκύπτει από την διαρκή ενότητα και διαπάλη των αντιθέτων. Αν λοιπόν, μπορούμε να ζήσουμε σε ένα τέτοιο πλαίσιο, τότε θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει πολύ λιγότερο να ελέγξουμε το προς τα που θα κινηθεί μια φυσική διεργασία, η οποία μας υπερβαίνει κατά πολύ σε κλίμακα σαν είδος, και πολύ περισσότερο το πως η ανάπτυξη των κύκλων της ανθρώπινης κοινωνίας θα μπορούν να προσαρμόζονται διαρκώς στους κύκλους της Γης και του ηλιακού μας συστήματος. Μιας ανθρώπινης κοινωνίας που θα αναπτύσσει συστήματα ενεργειακής παραγωγής που θα μπορούν βρίσκονται σε αρμονία με τους κύκλους αυτούς, αντικαθιστώντας τη, δηλητηριώδη για το οικοσύστημα και το κλίμα, αλλά και πεπερασμένη σε ποσότητα, πετρελαϊκή και λιγνιτική ενέργεια. Μιας ανθρώπινης κοινωνίας την οποία θα την ενδιαφέρει να προμηνύει για αυτό που μπορεί – υπήρξαν και θα υπάρξουν χιλιάδες αναμενόμενες πλημμύρες, ξηρασίες, φυσικές καταστροφές, των οποίων τα τραγικά αποτελέσματα με τις κατάλληλες υποδομές θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Μιλάμε για μια νέα αντίληψη που μπορεί να γίνει πραγματικά γόνιμη, μόνο σε μια κοινωνία, όπου η αναρχία στην παραγωγή και η μεταφυσική στην επιστήμη, παύουν να είναι νόμοι, αλλά αντικαθίστανται από τον άνθρωπο, απελευθερωμένο «διαχειριστή των πραγμάτων», μέσα σε μια πραγματικά κινούμενη φύση.

[1] National Oceanic and Atmospheric Administration, U.S. Department of Commerce, «Glossary», www.cpc.noaa.gov/products/outreach/glossary.shtm

[2] American Meteorological Society, «Glossary», amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=climate, amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=climate-change1

[3] Markonis, Yannis, and Demetris Koutsoyiannis (2013)  “Climatic variability over time scales spanning nine orders of magnitude: Connecting Milankovitch cycles with Hurst–Kolmogorov dynamics.”, Surveys in Geophysics

[4] IPCC (2014) «Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. IPCC»

[5] IPCC (2013) «Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change», page 1054

[6] Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής: Διεθνείς συμφωνίες για το κλίμα. http://www.consilium.europa.eu/el/policies/climate-change/international-agreements-climate-action/

[7] United States National Intelligence Council & European Union’s Institute for Security Studies (2010), «Global Governance 2025: At a critical juncture»

[8] Editorial (2017) «Money for Climate», Nature Climate Change  7, 455

[9] Megan Darby (2017) “China is taking the green bond market by storm”, Climate Home News

[10] Στο site www.climate4you.com, ανανεώνονται διαρκώς δεδομένα μέτρησεων κλιματικών παραμέτρων.

[11] Lorenz, E. (1972) «Predictability: does the flap of a butterfly’s wing in Brazil set off a tornado in Texas?»

[12] Kolmogorov, A. N. (1963) «On tables of random numbers», Sankhya Ser. A  και Kolmogorov, A. N. (1965) «Three approaches to the definition of quantity of information», Probl. Inf. Transm.