Ο Χάϊντεγκερ – θα πει ο Μίλαν Κούντερα – χαρακτηρίζει την ύπαρξη με τον πασίγνωστο τύπο in-der-Welt-sein, δηλαδή είναι εν τω κόσμω. Ο άνθρωπος δεν αναφέρεται στον κόσμο όπως το υποκείμενο αναφέρεται στο αντικείμενο, όπως το μάτι στον πίνακα, ούτε καν όπως ο ηθοποιός σ’ ένα σκηνικό θεάτρου. Ο άνθρωπος κι ο κόσμος είναι συνδεδεμένοι όπως το σαλιγκάρι με το καβούκι του: ο κόσμος αποτελεί μέρος του ανθρώπου, είναι η διάσταση του και, ενόσω ο κόσμος αλλάζει, η ύπαρξη αλλάζει επίσης.

Από την εποχή του Μπαλζάκ ο κόσμος του «είναι» μας, έχει ιστορικό χαρακτήρα κι οι ζωές των προσώπων ξετυλίγονται σ’ ένα διάστημα χρόνου σηματοδοτούμενο από ημερομηνίες. Το μυθιστόρημα δε θα μπορέσει ποτέ πια ν’ απαλλαγεί από αυτή την κληρονομιά του Μπαλζάκ. Ακόμη κι ο Γκομπρόβιτς, που εφευρίσκει φανταχτερές ιστορίες δεν ξεφεύγει από την κληρονομιά αυτή. Τα μυθιστορήματα του τοποθετούνται σ’ έναν εντελώς ιστορικό χρόνο. Δεν πρέπει όμως να συγχέουμε δύο πράγματα: υπάρχει από το ένα μέρος το μυθιστόρημα που εξετάζει την ιστορική διάσταση της ανθρώπινης μοίρας κι από το άλλο το μυθιστόρημα που είναι η εικονογράφηση μιας ιστορικής κατάστασης, μια μυθιστορηματική ιστοριογραφία». (Μίλαν Κούντερα, Η τέχνη του μυθιστορήματος, εκδ. Εστία, 1988 σελ.47-48)

Σ’ αυτό λοιπόν το είδος μυθιστορηματικής ανάπλασης της ζωής των ανθρώπων – που δεν είναι παρά η μοναδική και πρωτότυπη συμπύκνωση της ζωής των κοινωνιών, η οποία με τη σειρά της ξεδιπλώνεται μέσα σ’ ένα ιστορικά συγκεκριμένο και καθορισμένο χωρόχρονο – ανήκει το καινούριο μυθιστόρημα του Βασίλη Τσιράκη με τον τίτλο Σελανίκ. Σελανίκ είναι το όνομα υπό το οποίο «εγκαλούσε» τον εαυτό της και αναγνώριζε την πολύτροπη ύπαρξη της η Θεσσαλονίκη καθ’ όλη την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας.

Η Θεσσαλονίκη της περιόδου 1900-1916 είναι ο ανομοιογενής και ασύμμετρος ιστορικο-κοινωνικός χωρόχρονος τον οποίο επιχειρεί να αποτυπώσει ο Βασίλης Τσιράκης παρακολουθώντας και «καταγράφοντας» τη ζωή, τη δράση των πρωταγωνιστών του μυθιστορηματικού του δράματος με τρόπο αποστασιοποιημένο, αλλά όχι ουδέτερο και γι αυτό ακριβώς, διεισδυτικό. Αυτή ακριβώς η «αποστασιοποιημένη» προσέγγιση συνυπάρχει αρμονικά με μια αφήγηση ρέουσα, που ενίοτε γίνεται συναρπαστική, αλλά ποτέ ανυπόφορα γραμμική κατά την εκδιπλωσή της.

Το βιβλίο συναπαρτίζεται από την εισαγωγή και τρία μέρη. Η αφηγηματική περιπλάνηση του συγγραφέα ξεκινάει την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1900. Στο μεταίχμιο του χρόνου, στην παραμεθόριο της ιστορίας. Ένας συναρπαστικός αιώνας, ο 19ος, φεύγει. Είναι ο αιώνας των συγκλονιστικών επαναστάσεων, κοινωνικών και επιστημονικών άρρηκτα συνυφασμένων με τη τραγική διαλεκτική που συνόδευσε την ανάδυση και επικράτηση του καπιταλισμού. Είναι επίσης ο γενέθλιος αιώνας της μυθιστορηματικής αφήγησης ως δραστικής μορφής πρόσληψης της πραγματικότητας. Ο αιώνας του Μπαλζάκ και του Σταντάλ, αλλά και του Φλωμπέρ επίσης, του Ντοσογιέφσκι και τόσων άλλων.

Τον αιώνα αυτόν διαδέχεται ένας άλλος, ο 20ος, που – όπως γνωρίζουμε ήδη –  αποδείχτηκε επίσης σαγηνευτικός και τραγικός ταυτόχρονα. Ένας αιώνας που όταν ανέτελλε κρατούσε σφιχτά στην φαρέτρα του μαζί με τη μελαγχολία και τη θλίψη, μεγάλες λυτρωτικές υποσχέσεις και απελευθερωτικές επαγγελίες όχι πάντοτε εκτεθειμένες στο φως της ημέρας, αλλά περισσότερο προσβάσιμες στις «μυημένες» πρωτοπορίες.

Εκεί λοιπόν, στην παραμεθόριο του χρόνου και της ιστορίας διασταυρώνονται τυχαία, δηλαδή απροσδόκητα και απρόβλεπτα τρεις οικογένειες: Ανδρέας Ρηγάτος, Ζακ Σιτελής, Θωμάς Αποστόλωφ και οι απόγονοί τους που θα αποτελέσουν τα τέσσερα κεντρικά πρόσωπα του μυθιστορήματος, ο Διονύσης Ρηγάτος, ο Στεφάν Αποστόλωφ, ο Φαμπιάν Σιτελής και η Βικτωρία Ρηγάτου. Η τυχαία συνάντηση τελείται σ’ ένα ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης το «Όλυμπος Παλλάς» που ανήκει στον Ευγένιο Καρίβογλου, έναν εκ των δραστών της μυθιστορηματικής μας περιπέτειας. Αλλά το τυχαίο, όπως ξέρουμε, είναι ο ένας πόλος μιας ακατάλυτης σχέσης στην οποία ο άλλος είναι η αναγκαιότητα στα όρια της οποίας μια αξεπέραστη διαλεκτική αλληλοδιείσδυση πραγματώνεται.

Η Θεσσαλονίκη της περιόδου 1900-1916 είναι η ιστορικά συγκεκριμένη χωρο-χρονική μήτρα εντός της οποίας ξετυλίγεται μια πρωτότυπη διαλεκτική τοιχογραφία αντιθέσεων ταξικών, εθνικών, πολιτισμικών, αλλά, επίσης του προσωπικού και του συλλογικού, του τυχαίου και του αναγκαίου. Αλλά, όπως το τυχαίο είναι η διαμεσολαβημένη πραγμάτωση του αναγκαίου, έτσι και η προσωπική ιστορία είναι η ανεπανάληπτη, πρωτότυπη συμπύκνωση της συλλογικής-κοινωνικής ιστορίας.

Η Θεσσαλονίκη βέβαια, δεν είναι ένα κενό δοχείο στο οποίο τα τέσσερα πρόσωπα -πρωταγωνιστές επιβάλλουν με τρόπο αυθαίρετο τις επιθυμίες τους. Αντίθετα – όπως δείχνει ο Βασίλης Τσιράκης με γλώσσα μυθιστορηματική και όχι «διδακτική» – οι αντιθέσεις που υπάρχουν ανεξάρτητα από τη θέληση τους, οριοθετούν την ύπαρξη τους και τις δυνατότητες μετασχηματισμού της πραγματικότητας που διαθέτουν. Αντιθέσεις που εσωτερικεύονται με σύνθετο – και ενδεχομένως και μέσα από την «πανουργία» του ασυνειδήτου – τρόπο από τα υποκείμενα, ζωοποιώντας ταυτόχρονα την ύπαρξη τους. Άλλωστε, μόνο όταν τα υποκείμενα, ατομικά και συλλογικά, συνειδητοποιούν και αξιοποιούν στην πράξη τις αντιθέσεις και αναγκαιότητες που καθορίζουν τη ζωή τους, μπορούν να μετασχηματίσουν απελευθερωτικά τις συνθήκες ύπαρξης τους.

Αποκωδικοποιώντας αυτήν τη μοναδική σχέση ανάμεσα στα υποκείμενα και τη Θεσσαλονίκη, ένας σπουδαίος και αλησμόνητος μύστης αυτής της πόλης, ο Κωστής Μοσκώφ θα γράψει: «Είναι η συντακτική λειτουργία της, ο ρόλος της στη διοργάνωση, την εξειδίκευση και την προαγωγή της παραγωγής σ’ όλη την κεντρική Βαλκανική, ο ρόλος της από το μεσαίωνα ως την απελευθέρωση σαν κύριο βιοτεχνικό κέντρο, με τη συγκέντρωση των κοινωνικών στρωμάτων που προκαλεί, τη συμμαρτυρούμενη οξύτητα της κοινωνικής πάλης, που κάτω από το αποικιοκρατούμενο πολιτικό εποικοδόμημα οδηγεί σε αδιέξοδα ή σε ολοκαυτώματα τις συγκρούσεις, είναι αυτό που τρέπει όλες τις αδύναμες συνειδήσεις στην φυγή από την ιστορία, προς το Απόλυτο, αυτό όμως που πυκνώνει και την εμπειρία της ζωής και οδηγεί κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, άλλα κοινωνικά στρώματα στη διαρκή εγρήγορση στη διάρκεια της κοινωνικής πάλης». (Κωστής Μοσκώφ, Θεσσαλονίκη, τομή της μεταπρατικής πόλης, εκδ. Στοχαστής 1978 σελ 213).

Τα τρία μέρη του βιβλίου κλιμακώνονται χρονολογικά ως εξης: Το πρώτο μέρος Απρίλης 1903, Μάρτης 1909 το δεύτερο μέρος και Μάϊος 1916 το τρίτο.Η ταυτότητα του κάθε μέρους προσδιορίζεται από τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίζονται. Το 1903 οι αναρχοσοσιαλιστές Βαρκάρηδες οι οποίοι έχουν αποσπαστεί από την ΕΜΕΟ (εσωτερική μακεδονική επαναστατική οργάνωση), στις 20 Ιούλη 1903 εξαπολύουν μια σειρά από βομβιστικές επιθέσεις. Ανατινάσσεται η οθωμανική τράπεζα, βυθίζεται το Γουανταλκιβίρ. Με κύμα διωγμών απαντά η οθωμανική εξουσία.

Το 1909 η παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας συνεχίζεται. Η επανάσταση των νεότουρκων είναι σε εξέλιξη. Αλλά την ίδια χρονιά ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη με ηγέτη τον Αβραάμ Μπεναρόγια η Φεντερασιόν, η οποία συμβάλλει δραστικά στην ανεξάρτητη πολιτική συγκρότηση της εργατικής τάξης και την υπέρβαση των εθνικιστικών διαιρέσεων στους κόλπους της.

Τέλος το 1916 έχουν προηγηθεί δύο Βαλκανικοί πόλεμοι, έχει εκραγεί ο πρώτος παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος, ξεσπά ο αποκαλούμενος εθνικός διχασμός με τη σύγκρουση Βενιζέλου και Κων/νου στους κόλπους της αστικής τάξης.

Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ενσωμάτωση της πολυεθνικής Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος. Μια πόλη που σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 1913 είχε εξήντα δύο χιλιάδες Εβραίους, σαράντα έξι χιλιάδες Τούρκους, σαράντα χιλιάδες Έλληνες, έξι χιλιάδες Βούλγαρους και τέσσερις χιλιάδες φραγκολεβαντίνους.(σελ 129 του βιβλίου).

Μια ακόμη ευκαιρία για την απόκρυψη της ιστορικής αλήθειας από τους κυρίαρχους ιδεολογικούς μηχανισμούς και ένας πρόσθετος λόγος για την ανάγνωση του βιβλίου του Βασίλη Τσιράκη. Για τη διαμόρφωση μιας αξιόπιστης εικόνας για τη Σελανίκ των αρχών του 20ου αιώνα, για πολλές από τις όψεις και τις αντιθέσεις που την διαπερνούσαν.