Δύο χρόνια τώρα συνηθίσαμε να ζούμε με την πανδημία, να αναπροσαρμόσουμε τις ζωές μας και έρχεται αυτή η νέα τραγική εξέλιξη του πολέμου να επιβεβαιώσει πως ζούμε σε μια νέα εποχή των τεράτων. Τις τελευταίες μέρες η ανησυχία και τα ερωτήματα για το πόσο θα διαρκέσει ο πόλεμος, τι καταστροφικές συνέπειες θα έχει για τους λαούς και τι ξημερώνει την επόμενη μέρα απασχολούν και συζητιούνται εντόνως στην κοινωνία σε όποιο μέρος κι αν κάτσεις – άκρως λογικό. Η πίτα για τους μεγάλους ηγεμόνες θα ξαναμοιραστεί, τα παιχνίδια εξουσίας και ανταγωνισμού θα συνεχίζονται και το μόνο σίγουρο είναι πως οι λαοί δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα από όλο αυτό.

Σίγουρα ο κινηματογράφος δεν θα αλλάξει τον κόσμο, όμως η Τέχνη έχει τον δικό της τρόπο να δίνει μηνύματα, να παίρνει θέση, να προβληματίζει και να ανοίγει ορίζοντες. Κάποιες ταινίες έχουν χρησιμοποιηθεί για να πάρουν ισχυρή στάση ενάντια στον πόλεμο. Εξερευνούν τις επιπτώσεις που έχει ο πόλεμος στους ανθρώπους σωματικά και ψυχικά και μας αναγκάζουν να σκεφτούμε αν αξίζει το αποτέλεσμα μιας τέτοιας μάχης.

Αποφασίσαμε, λοιπόν, να παραθέσουμε κάποιες ταινίες με αντιπολεμικό στίγμα με αφορμή τη συνολική κατάσταση που επικρατεί και σας τις προτείνουμε για να τις δείτε (αν δεν τις έχετε ήδη δει).

Ο μεγάλος Δικτάτορας (1940)

Η ταινία του Chaplin προώθησε μια συγκλονιστική καταδίκη του Αδόλφου Χίτλερ, του Μπενίτο Μουσολίνι, του φασισμού, του αντισημιτισμού και των Ναζί. Την εποχή της πρώτης κυκλοφορίας του, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούσαν να βρίσκονται επίσημα σε ειρήνη με τη ναζιστική Γερμανία και ουδέτερες κατά τις πρώτες ημέρες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Chaplin παίζει και τους δύο πρωταγωνιστικούς ρόλους: έναν αδίστακτο φασίστα δικτάτορα και έναν διωκόμενο Εβραίο κουρέα που περνά χρόνια σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο αναρρώνοντας από τις πληγές του, αγνοώντας την ταυτόχρονη άνοδο του φασίστα δικτάτορα Adenoid Hynkel (επίσης Chaplin) και τις αντισημιτικές πολιτικές του. Όταν ο κουρέας, ο οποίος έχει μια αξιοσημείωτη ομοιότητα με τον Hynkel, επιστρέφει στην ήσυχη γειτονιά του, μένει άναυδος από τις βάναυσες αλλαγές και ενώνει απερίσκεπτα μια όμορφη κοπέλα (Paulette Goddard) και τους γείτονές της στην εξέγερση. Ο Chaplin δήλωσε ότι δεν θα μπορούσε να είχε κάνει την ταινία αν γνώριζε για την πραγματική έκταση της φρίκης των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης εκείνη την εποχή.

Come and See – Έλα να δεις (1985)

Η διά της τέχνης αναπαράσταση του πολέμου, συνήθως αντιμετωπίζεται ρεαλιστικά. Ομως, ο πόλεμος είναι ρεαλιστικό γεγονός; Πώς γίνεται να είναι αποδεκτή ως πραγματική (γιατί αυτό είναι ο ρεαλισμός) η φρίκη τού πολέμου; Υποδειγματικές ερμηνείες σε μία σκληρή, όσο και «αληθινή», ταινία. Η ταινία ακολουθεί ένα 12άχρονο αγόρι, τον Φλόρια. Στο δρόμο του θα βρεθεί στο μέσο μιας σφαγής και θα δει τους Ναζί να στοιβάζουν τους κατοίκους ενός χωριού σε μια αποθήκη και να την πυρπολούν, αφανίζοντας μαζί και την αθωότητα του Φλόρια, σκοτώνοντας κάθε επιθυμία για ζωή, που αρχίζει εμφανώς να γερνά. Καθώς βρίσκεται αντιμέτωπος με την κτηνωδία, τα μαλλιά του ασπρίζουν και ρυτίδες εμφανίζονται στο πρόσωπό του…

Ο τάφος των πυγολαμπίδων (1988) – Animation

«Ο τάφος των πυγολαμπίδων»  βασίστηκε σε ένα ημιαυτοβιογραφικό βιβλίο του Nosaka Akiyuki. Αφηγείται την ιστορία ενός έφηβου αγοριού, του Seita και της μικρής του αδελφής, της Setsuko, που είναι περίπου τεσσάρων ετών. Όταν η μητέρα τους πεθαίνει στους βομβαρδισμούς των Αμερικάνων, τα δύο αδέρφια πηγαίνουν να ζήσουν με μια μακρινή τους θεία, η οποία, όσο τα τρόφιμα σπανίζουν, τόσο πιο σκληρή γίνεται με τα δυο παιδιά. Τελικά, ο Seita παίρνει την απόφαση να φύγουν και να εγκατασταθούν σε ένα εγκαταλειμένο καταφύγιο. Στην αρχή φαίνεται να τα καταφέρνουν, όμως με τον καιρό γίνεται όλο και πιο δύσκολο να βρουν τροφή…

Ο Τζόνι Πήρε τ’ όπλο του (1971)

Την τελευταία μέρα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τζο Μπόναμ τραυματίζεται πολύ σοβαρά από μια νάρκη. Έχοντας χάσει τα άκρα, την ακοή και την όρασή του, ο νεαρός Τζο βυθίζεται σε έναν κόσμο ονείρων και αναμνήσεων, ενώ οι γιατροί πιστεύουν ότι έχει χάσει τη δυνατότητα σκέψης και συναίσθησης και τον μελετούν σαν επρόκειτο για πειραματόζωο. Ο Τζο όμως σκέφτεται και μέσα στο αβάσταχτο μαρτύριό του θυμάται πώς ήταν η ζωή του πριν από τον πόλεμο, ενώ προσπαθεί ταυτόχρονα να βρει τρόπους επικοινωνίας με μια νεαρή νοσοκόμα, προκειμένου να την πείσει να τον βοηθήσει να τερματίσει τη ζωή του. Οι γιατροί όμως έχουν πάρει διαφορετικές αποφάσεις για εκείνον. Ο Ντάλτον Τράμπο μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη τη φημισμένη αντιπολεμική νουβέλα του σαράντα σχεδόν χρόνια αφ ότου την έγραψε, δημιουργώντας τη σημαντικότερη και συγκλονιστικότερη αντιπολεμική ταινία που έγινε ποτέ.

Αποκάλυψη τώρα! (Final Cut) (1979)

Το 1979, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα βγήκε αλώβητος από την κινηματογραφική κόλαση του Βιετνάμ, κόντρα σε κάθε είδους δυσκολίες που θα μπορούσαν να του στοιχίσουν ακόμη και τη ζωή του. Παρουσίασε το «Αποκάλυψη Τώρα», την ταινία που «δεν κατέγραφε τον πόλεμο στο Βιετνάμ, αλλά ΗΤΑΝ ο πόλεμος του Βιετνάμ» όπως συνήθιζε να λέει εμφατικά ο ίδιος, κλείνοντας μια δεκαετία δουλειών τεράστιου μεγέθους και σημασίας για το αμερικανικό σινεμά.

Το 2001, ο σκηνοθέτης πρόσθεσε 49 λεπτά από το πλούσιο ανεκμετάλλευτο υλικό που είχε τραβήξει τότε παρουσιάζοντας το «Apocalypse Now: Redux», μια νέα εκδοχή της ταινίας. Τα δύο αυτά μοντάζ συγκρίθηκαν πολλές φορές στο παρελθόν, με αρκετούς να τάσσονται υπέρ της άποψης ότι το πρώτο φιλμ έχει κόψει αρκετό υλικό και το δεύτερο είναι υπερβολικά μεγάλο. Αυτό δήλωσε φέτος και ο ίδιος ο σκηνοθέτης, λέγοντας πως θα προτιμούσε μια εκδοχή που θα βρίσκονταν χρονικά κάπου ανάμεσα στις δυο προηγούμενες. Και έτσι εγένετο «Apocalypse Now: The Final Cut».

Full Metal Jacket (1987)

Έτος 1967. Ο Τζόκερ είναι ένας από τους νεοσύλλεκτους, που μόλις παρουσιάστηκαν στο Κέντρο Εκπαίδευσης Πεζοναυτών των ΗΠΑ στο Πάρις Άιλαντ της Νότιας Καρολίνα. Εκπαιδευτής τους ο απάνθρωπος και κτηνώδης λοχίας Χάρτμαν, που είναι αποφασισμένος να τους μετατρέψει σε αληθινές «πολεμικές μηχανές». Αγαπημένος «στόχος» του Χάρτμαν, που δεν χάνει στιγμή να εξευτελίζει και να ταπεινώνει, είναι ο ευτραφής και αδέξιος Γκόρντον Πάιλ. Έτσι το τέλος της εκπαίδευσης του Τζόκερ, του Πάιλ και των συναδέλφων τους στιγματίζεται από ένα ολέθριο ξέσπασμα βίας… Ντα Ναγκ, Βιετνάμ. Ένα χρόνο αργότερα, ο Τζόκερ υπηρετεί εκεί ως ανταποκριτής των «Stars and Stripes», της εφημερίδας των Πεζοναυτών. Στις 31 Ιανουαρίου, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, οι Βιετκόνγκ ξεκινούν την περίφημη «Επίθεση του Τετ» (συντονισμένες αιφνιδιαστικές επιθέσεις του στρατού του Βορείου Βιετνάμ και των Βιετκόνγκ σε περιφερειακές πρωτεύουσες του Νότου, που έφτασαν μέχρι την πολιορκία της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Σαϊγκόν!). Ο Τζόκερ και ο συνάδελφός του Ράφτερμαν μεταβαίνουν στην πόλη Χούε, που μόλις καταλήφθηκε από τους Βιετκόνγκ, και να καλύψουν τα δρώμενα. Εκεί, ο Τζόκερ συναντά τον Κάουμποϊ, φίλο του από τη βασική εκπαίδευση, που τώρα είναι επικεφαλής μιας διμοιρίας με αποστολή την ανακατάληψη της νότιας πλευράς της πόλης. Μια αποστολή στην καρδιά της κόλασης του πολέμου…

Platoon (1986)

Ταινία με θέμα τον πόλεμο του Βιετνάμ. Η ταινία από μόνη της αποτελεί μία ενδιαφέρουσα ματιά στην τραγική πλευρά του πολέμου στο Βιετνάμ, ένα θέμα που το Hollywood συχνά προσπαθεί να εικονογραφήσει σε ιστορίες πολλών μορφών σήμερα. Η ιστορία ακολουθεί τον βασικό χαρακτήρα, τον Chris Taylor, καθώς ξεκινάει το ταξίδι του στο πόλεμο του Βιετνάμ. Ο Chris γνωρίζει τη διμοιρία του και αποδέχεται τη ζωή του ως ένας στρατιώτης στην βασανισμένη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας. Ο Chris τελικά ανακαλύπτει πως δεν πρέπει να ανησυχεί μόνο για τον εχθρό τον οποίο έχει εκπαιδευθεί να αντιμετωπίσει, αλλά και τον κίνδυνο των ηθικών αποφάσεων που κάνουν όσοι βρίσκονται τριγύρω του.

Dr.Strangelove (1964)

Ενας μανιώδης αντικομμουνιστής Στρατηγός ο Τζακ Ρίπερ, διοικητής μιας αμερικανικής αεροπορικής βάσης, αποφασίζει ότι ο πόλεμος είναι μια πολύ σημαντική υπόθεση και δεν μπορεί να μένει στα χέρια των πολιτικών. Έτσι εκμεταλλευόμενος ένα απόρρητο σχέδιο επίθεσης με πυρηνικά όπλα εναντίον της Ρωσίας, για το οποίο δεν απαιτείται η έγκριση του προέδρου των ΗΠΑ, στέλνει ένα βομβαρδιστικό Β52 της δικαιοδοσίας του, να βομβαρδίσει με πυρηνικούς πυραύλους συγκεκριμένους, στρατηγικούς στόχους της Σοβιετικής Ένωσης. Στη συνέχεια σφραγίζει το στρατόπεδο του και κλείνει όλες τις διόδους επικοινωνίας με το αεροσκάφος ώστε να μην μπορεί κανείς να ανακαλέσει την επίθεση. Οι υπεύθυνοι της αμερικάνικης κυβέρνησης, πληροφορούμενοι το γεγονός, καλούν έκτατο πολεμικό συμβούλιο και προσπαθούν να επικοινωνήσουν με τη Σοβιετική Ένωση ώστε να ανατραπεί ο επικείμενος πυρηνικός πόλεμος. Οι υπεύθυνοι των δύο χωρών επικοινωνούν μεταξύ τους και έρχονται σε συμφωνία αλλά δεν κατορθώνουν να ανατρέψουν την καταστροφή καθώς, αποκαλύπτεται ότι η Σοβιετική ένωση έχει κατασκευάσει ένα υπολογιστή ό οποίος είναι προγραμματισμένος να πυροδοτήσει πυρηνική αντεπίθεση, ένα σχέδιο ολοκληρωτικής καταστροφής του πλανήτη, στην περίπτωση που θα δεχθεί επίθεση. Ο πρώην Ναζί και νυν ειδικός σύμβουλος επί θεμάτων πυρηνικού εξοπλισμού των ΗΠΑ, Dr.Strangelove, καλείται να δώσει την ύστατη λύση, είναι όμως μάλλον αργά για τη σωτηρία του πλανήτη και του ανθρώπινου πολιτισμού όπως τον ξέρουμε.

Tangerine (2015)

Ο Εσθονός Ίβο αρνείται να εγκαταλείψει το σπίτι του που βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από το πεδίο βολής του πολέμου μεταξύ Γεωργίας και Αμπχαζίας. Μια μάχη μικρής ισχύος που γίνεται μπροστά από το σπίτι του, αφήνει πίσω της έναν επιζώντα από κάθε πλευρά: τον Τσετσένο μισθοφόρο Αχμέντ και τον Γεωργιανό Νίκο. Ο Ίβο περιθάλπει τους δυο τραυματίες, με τις συγκρούσεις ανάμεσά τους να εντείνονται ημέρα με την ημέρα. Το υποψήφιο για ξενόγλωσσο Όσκαρ φιλμ αφηγείται με απόλυτη κινηματογραφική οικονομία μια ιστορία που σκιαγραφεί τον παραλογισμό του πολέμου. Έχοντας συνθέσει αριστοτεχνικά το παζλ χαρακτήρων, ο Γεωργιανός Ζάζα Ουρουσάντζε θέτει, πέρα από τα προφανή ανθρωπιστικά και αντιπολεμικά, πιο βαθιά ερωτήματα σε σχέση με την έννοια της πατρίδας (είναι το χώμα ή το αίμα;), του δικαίου, της πίστης και της απώλειας.

Paths of Glory (1957)

Το Paths of Glory (1957) είναι μια αριστοτεχνική, κλασική αντιπολεμική ταινία για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν η τέταρτη μεγάλου μήκους ταινία του 28χρονου Στάνλεϊ Κιούμπρικ (ο Κιούμπρικ ήταν σκηνοθέτης και συν-σεναριογράφος με τον Κάλντερ Γουίλιγχαμ (σεναριογράφος για το Little Big Man (1970)) και τον αστυνομικό μυθιστοριογράφο Jim Thompson στη μαύρη λίστα). Η πλοκή εξελίσσεται κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου ο διοικητής στρατηγός Broulard (Adolphe Menjou) διατάζει τον υφιστάμενό του, στρατηγό Mireau (George Macready), να επιτεθεί σε μια γερμανική θέση τάφρου, προσφέροντας μια προαγωγή ως κίνητρο. Αν και η αποστολή είναι ανόητη μέχρι αυτοκτονίας, ο Mireau δίνει εντολή στον δικό του υφιστάμενο, συνταγματάρχη Νταξ (Κερκ Ντάγκλας), να σχεδιάσει την επίθεση. Στο τέλος της ημέρας, για να σώσει το μέτωπο και να προστατεύσει την προαγωγή του, ο Μireau διατάζει να εκτελεστούν τρεις άνδρες, ένας από κάθε εταιρεία, για δειλία. Επιλέγονται με κλήρωση. Ένας γιατί είναι «κοινωνικά ανεπιθύμητος». Ένας γιατί ήταν αυτόπτης μάρτυρας της δειλίας ενός ανώτερου αξιωματικού, που εγκατέλειψε έναν σύντροφό του σε αποστολή αναγνώρισης. Ο Νταξ είναι εξοργισμένος και ζητά να ενεργήσει ως συνήγορος υπεράσπισης ενώπιον του στρατοδικείου, κάτι που είναι, όπως αναμένουμε, φάρσα. Όταν ο Νταξ υποστηρίζει υπέρ της υπεράσπισης ότι οποιαδήποτε περαιτέρω προέλαση ήταν «αδύνατη», ο εισαγγελέας λέει, «αν ήταν αδύνατο, η μόνη απόδειξη γι’ αυτό θα ήταν τα νεκρά σώματά τους στον πάτο των χαρακωμάτων». Οι επιζώντες είναι προφανώς δειλοί, λοιπόν, γιατί είναι ζωντανοί.